Primitivo is een Italiaanse rode druif die gevarieerde wijnen produceert met zachte smaken van bramen, pure chocolade en zoethout. Oorspronkelijk afkomstig uit Kroatië, vond het zijn ware thuis op de geërodeerde kalksteenplateaus van Puglia. In de Nieuwe Wereld gedijt Primitivo in Californië, waar het bekend staat als Zinfandel.
Wijnen op basis van de Primitivo druif
Verschillende DOC-, DOCG- en IGT-zones op het schiereiland Salento, tussen de Adriatische en Ionische Zee, zijn specifiek gewijd aan Primitivo. Primitivo di Manduria DOC strekt zich uit over de zuidelijke delen van de provincies Taranto en Brindisi, terwijl Salento IGT heel Taranto, Brindisi en Lecce omvat. Primitivo wordt niet alleen gebruikt om monocépage wijnen te maken, maar ook om body en alcohol toe te voegen aan rode blends. De Primitivo wordt ook aangetroffen in elegante rosato (rosé) wijnen met frisse zomerfruitaroma's, en weelderige versterkte wijnen zoals Primitivo di Manduria Dolce Naturale.
En mocht je het je afvragen “wat betekent Primitivo?”, betekent dit niet ‘primitief’ – het betekent ‘vroege rijping’.
Inhoud:
Hoe smaakt Primivo-wijn?
Oorsprong van Primitivo en Zinfandel
Puglia: thuisbasis van de beste Italiaanse Primitivo-wijn
De stijgende trend voor de productie van kwaliteitswijnen
Primitivo-productiegebieden
Primitivo-wijnen om te proberen
Hoe smaakt een Primitivo-wijn?
Primitivo is een grote, gedurfde wijn en is meestal vol van smaak, rijk aan alcohol, met gematigde tot krachtige tannines en zuurgraad. De smaken zijn uitgesproken en doen vaak denken aan zeer rijpe donkere kersen en bessen – zoals bosbessen of bramen – maar ook aan zoethout en zwarte peper. Veel Italiaanse Primitivo wordt nu gerijpt op Amerikaans eikenhout, om het een smaak te geven die lijkt op de beroemde rode Zinfandels uit populaire streken als Lodi in Californië. Als zodanig kun je meestal smaken van pure chocolade, zoete tabak en kaneelkruiden verwachten.
Na drie tot vijf jaar in de kelder te hebben doorgebracht, zal Primitivo-wijn van hoge kwaliteit aangename smaken ontwikkelen door rijping. Vaak vind je smaken van gedroogd fruit, pruimen, oud leer en zoete pijptabak.
Oorsprong van Primitivo en Zinfandel
Hoewel Zuid-Italië de spirituele thuishaven van Primitivo is, komt het eigenlijk uit Kroatië – waar het bekend staat als Tribidrag en Crljenak Kaštelanski. Historici geloven dat het in de 18e eeuw vanuit Dalmatië over de Adriatische Zee werd gebracht. De eerste Italiaanse aanplantingen vonden plaats in Gioia di Colli in Puglia, dat vandaag de dag nog steeds een DOC is. Een eeuw later werd Primitivo naar Amerika gebracht en omgedoopt tot Zinfandel. Deze werd enorm populair in Californië, waar het meestal wordt gebruikt om zoete en fruitige roséwijn te produceren. Al snel werd Zinfandel beschouwd als het vlaggenschip van de rode druif van de VS. In 1994 bevestigde DNA-analyse dat Zinfandel genetisch gezien dezelfde soort was als de Italiaanse Primitivo en de Kroatische Tribidrag.
Deze aankondiging was geweldig nieuws voor de druif in Italië. Hoewel Primitivo lange tijd een populaire mengdruif was, werden honderden hectaren verwoest door een EU-programma voor het trekken van wijnstokken. Primitivo kan lastig zijn om te kweken, omdat de trossen de neiging hebben ongelijkmatig te rijpen. Daarom besloten veel boeren hun Primitivo wijnstokken uit de grond te trekken in plaats van hun meer winstgevende druiven. Het nieuws dat Primitivo en Zinfandel één en dezelfde zijn, betekende dat Primitivo plotseling beter verhandelbaar was als één enkele variëteit. Sterker nog, vanaf 1999 mochten Italiaanse exporteurs Primitivo als Zinfandel bestempelen – hoewel weinigen daarvoor kozen, was het nog steeds uitstekende publiciteit.
Ondertussen, terug op het Balkanschiereiland, ontwikkelde Tribidrag zich verder tot een familie van rode druiven. Deze werden behoorlijk belangrijk in de regio. De nakomelingen van Tribidrag, Vranac (ook bekend als Vranac Crni, Kratošija en een hele reeks andere namen) zijn nu de belangrijkste rode druif van Montenegro. Het is goed beplant in heel voormalig Joegoslavië. Vranac vertaalt zich als “raaf”, zo genoemd vanwege zijn zwartblauwe bessenkleur. Het produceert rode wijnen met zachte tannines en diepzwarte fruitsmaken.
Puglia: thuisbasis van de beste Italiaanse Primitivo-wijn
Het zuidelijkste deel van Puglia – de hak van de Italiaanse laars – is waar de meeste Italiaanse Primitivo-wijnen vandaan komen. De ontwikkeling van de wijnbereiding in Puglia is nauw verbonden met de verspreiding van de Helleense cultuur. Puglia was de thuisbasis van veel Griekse koloniën en een belangrijk deel van Magna Graecia. Het hedendaagse Taranto, gesticht door de Spartanen in de 8e eeuw voor Christus, werd de politieke, culturele en commerciële hoofdstad van de Griekse koloniën. Het Alberello-trainingssysteem voor wijnstokken – waarmee wijnstokken als struiken kunnen groeien – is van Griekse oorsprong. Het wordt nog steeds op grote schaal gebruikt, zoals je kunt zien op de foto van door alberello getrainde Primitivo-wijnstokken in Manduria.
Puglia is de thuisbasis van veel inheemse druiven zoals Nero di Troia, en historische appellations zoals Castel del Monte Nero di Troia Riserva DOCG. Dit omringt een iconisch kasteel gebouwd door koning Frederik II. In termen van productievolumes heeft Castel del Monte verre van de grootste productie. De beste appellaties van Puglia zijn Salento IGT (65 miljoen flessen per jaar), Primitivo di Manduria DOC (20 miljoen) en Salice Salentino DOC (8 miljoen).
De stijgende trend voor de productie van kwaliteitswijnen
Historisch gezien was Puglia een belangrijke bron van goedkope bulkwijn. Gianvito Rizzo, de eigenaar van Feudi di Guagnano, legt uit dat Primitivo vaak in grote hoeveelheden wordt gekocht door wijnmakerijen in het noorden om structuur en kracht aan hun rode blends toe te voegen. In de jaren 2000 begonnen de dingen te veranderen. De nieuwe generatie wijnmakers uit Puglia besloot hun oogsten te beperken tot 8 à 10 ton per hectare, waarbij ze zich eerder op kwaliteit dan op kwantiteit concentreerden. Sindsdien is de productie van hoogwaardige DOC-wijnen uit Puglia zeer snel toegenomen. In 2019 produceerde Puglia 1,7 miljoen hectoliter wijn: wat overeenkomt met 233 miljoen flessen. Dit maakt de zuidelijkste regio van Italië de 6e grootste producent van DOC(G)-wijnen, naast Piemonte.
Tegenwoordig produceert Puglia wijnen in verschillende kwaliteitsniveaus: van goedkope, gemakkelijk drinkbare vini tot premium bekroonde Primitivo.
Primitivo-productiegebieden
DOC- en DOCG-wijnbouwgebieden
Primitivo is toegestaan in acht DOC-zones in Italië. In wezen is het een zuidelijke druif heeft veel zon nodig om volledig te rijpen. Primitivo ligt iets noordelijker, maar reist niet verder dan Perugia.
Falerno di Massico DOC
De meest noordelijke DOC-appellatie van Primitivo is Falerno di Massico DOC in Campanië, aan de grens met Lazio. Zoals de naam al doet vermoeden, is deze DOC gewijd aan het nieuw leven inblazen van de Falernum-wijn, gebaseerd op de oude Romeinse traditie. Hoewel de belangrijkste rode druif van Falerno DOC Aglianico is, wordt de Primitivo uit Puglia hier ook als traditioneel beschouwd. Zoek naar Falerno di Massico Primitivo DOC-wijn van de zuidelijke hellingen van Monte Massico. Het zuidelijkste deel van Puglia – de hak van de Italiaanse laars – is de belangrijkste bron van Primitivo-wijnen in Italië. Dit gebied omvat de provincies Bari, Brindisi, Taranto en Lecce.
Gioia del Colle DOC
Gioia del Colle DOC is een belangrijke productiezone voor Primitivo-wijnen. Het is gelegen op het Murge-plateau, in het zuidelijke deel van de provincie Bari. De bodem is kalkrijk en wordt “rode aarde” genoemd. Wijngaarden worden aangeplant op de Murge-heuvels, op een hoogte van 200 tot 450 meter, wat aanzienlijk hoger is dan Manduria verder naar het zuiden. Het hoogteverschil verklaart waarom Primitivo-wijnen uit de heuvels van Gioia del Colle meer frisheid en elegantie bieden, terwijl wijnen uit de vlakten van Manduria meer diepgang en rijkdom hebben.
Colline Joniche Tarantine DOC
Colline Joniche Tarantine DOC produceert witte wijnen uit Chardonnay, evenals rosso uit Cabernet Sauvignon. Hier worden ook monocépage Primitivo-wijnen geproduceerd.
Primitivo di Manduria DOC
Het DOC-gebied met de grootste productie van Primitivo is Primitivo di Manduria DOC. Deze zone beslaat het zuidelijke deel van de provincie Taranto, rond de stad Manduria, van Avetrana tot San Giorgio Jonico. Het strekt zich een klein stukje uit tot in Brindisi en omringt de gemeenten Erchie, Oria en Torre Santa Susanna. In termen van productie produceert Primitivo di Manduria 19,6 miljoen flessen van 75 cl per jaar.
Primitivo di Manduria Dolce Naturale DOCG
Puglia heeft ook een DOCG-zone die een zeer zeldzame, zoete versie van Primitivo maakt, boordevol natuurlijke zoetheid: Primitivo di Manduria Dolce Naturale DOCG. Deze wijn wordt geproduceerd volgens de passito-methode, van druiven van de late oogst die aan de wijnstokken worden gedroogd totdat ze bijna rozijnen worden. Deze droogtechniek levert wijnen op met zeer geconcentreerde suikers en smaken. De resulterende wijn mag niet minder dan 50 g/l suiker bevatten. Deze heerlijke wijn is zeer zeldzaam: er worden slechts 25.000 kisten van deze boetiekwijn per jaar geproduceerd.
Salento IGT-wijngebied
Primitivo uit Salento IGT bloeide eind jaren 90, toen zorgvuldige druivenselectie en moderne wijnbereidingsmethoden de druivensoort nieuw leven inblazen. Veel van de meest bekroonde Primitivo-wijnen zijn afkomstig van Salento IGT, die jaarlijks meer dan 16 miljoen flessen van 75 cl maakt. Dit productiegebied strekt zich uit over drie administratieve provincies in Puglia: Brinidisi, Lecce en Taranto.
Wat betekent IGT?
IGT staat voor “Indicazione Geografica Tipica”. Hoewel ‘IGP’ een nauwkeurigere juridische term is, is ‘IGT’ in Italië traditioneler. Ze kunnen beide legaal op de etiketten worden gebruikt. IGT (of IGP) betekent dat volgens de Europese wetgeving de wijn afkomstig is van een Beschermde Geografische Aanduiding (BGA). Deze regelgeving benadrukt de regio waar de wijnen vandaan komen, in plaats van zich te concentreren op een bepaalde wijnbereidingsstijl, omdat het het terroir is dat ze speciaal maakt. Als zodanig zijn de IGT-regels niet zo zwaar gereguleerd als DOC of DOCG, wat betekent dat wijnmakers veel meer vrijheid hebben om te experimenteren.
Salento IGT’s belangrijkste druiven- en wijnstijlen
Hoewel de wijnmakers van Salento mogen kiezen uit 50 druivensoorten om IGT-wijn te maken, zijn de populairste druiven Negroamaro en Primitivo. De single-varietal Negroamaro-wijn is goed voor ongeveer 30% van de productie in de regio, vóór de Primitivo-wijn die 25% bijdraagt.
De meeste wijnmakers in Salento geven er de voorkeur aan om wijnen van één enkel druivenras te maken. Zolang ze minimaal 85% Primitivo gebruiken, mogen ze hun wijn als zodanig etiketteren. Dit betekent dat ze de wijn mogen versterken met maximaal 15% van elke andere toegestane druif die in het Salento IGT-gebied wordt geteeld. Hoewel single-cépagewijnen populair zijn, zijn enkele van de beste rode wijnen uit de regio blends – genaamd Salento IGT Rosso. Deze worden meestal gemaakt van Negroamaro en Primitivo. Deze twee druiven vullen elkaar goed aan, waardoor diepe en complexe wijnen ontstaan die smaken naar rijp zwart fruit. Dergelijke blends zijn verantwoordelijk voor 14% van de totale wijnproductie van Salento IGT.
Primitivo wijnen om te proberen
Als je graag een bekroond exemplaar van deze mooie Zuid-Italiaanse rode wijn wilt proberen, zijn deze flessen zeker de moeite waard om aan je collectie toe te voegen:
Tenute Ducali - Primitivo di Puglia