Wie aan de Elzas denkt, ziet pittoreske dorpjes, halfzoete wijnen en klassieke gerechten als choucroute en foie gras. Maar achter deze nostalgische façade broeit iets nieuws, een herinterpretatie van de eeuwenoude tradities.
De Elzas, eeuwenoude tradities in een biologisch jasje.
In tegenstelling tot de rest van Frankrijk, waar wijnen vooral op herkomstgebied worden gecategoriseerd, speelde in de Elzas traditioneel het druivenras de hoofdrol. Dat verandert. Steeds vaker prijken gemeentenamen en specifieke "lieux-dits" op het etiket. Eénenvijftig wijngaarden zijn al erkend als "grand cru", en een nieuwe categorie "premier cru" is in de maak. Een teken aan de wand: de traditie wordt niet meer als onaantastbaar beschouwd.
Jean-Michel Deiss uit Bergheim is daar het levende bewijs van. Hij schrapte het druivenras volledig van zijn etiketten en vermeldt alleen nog de wijngaard. De druiven uit die wijngaard worden samen gevinifieerd, ongeacht de soort. "Ik wil het terroir laten spreken, niet de druif", zegt hij. "Of het nu Riesling, Pinot Gris of Pinot Blanc is — dat doet er minder toe. De bodem, dát is de essentie."
Deiss is niet de enige met een Duits klinkende naam — net als veel Elzasser dorpen en architectuur ademt de regio een Duits-Franse geschiedenis. "De Elzas was eeuwenlang een twistappel tussen Frankrijk en Duitsland", zegt Foulques Aulagnon van de Elzasser wijnfederatie. "Onze druivenrassen zijn vaak dezelfde als in Duitsland, net als de traditionele, fruitige en zoetere wijnstijl. Maar dat beeld kantelt, onder invloed van een groeiende vraag naar droge wijnen."
Wijnbouwer Mathieu Boesch uit Westhalten voegt toe: "Riesling wordt als de edelste druif gezien, net als in Duitsland. Maar wij vinden Pinot Gris en Gewürztraminer evenwaardig — zeker hier in het relatief koele zuiden van de Elzas." Zijn versies van deze doorgaans zware wijnen zijn opvallend fris en verfijnd. Zelfs zogenaamd ‘mindere’ druiven zoals Pinot Blanc, Muscat en Sylvaner krijgen nu meer aandacht en kwaliteit.
Dat heeft veel te maken met de opkomst van biodynamische wijnbouw, die zich snel verspreidt in de Elzas. Boesch: "Chemische wijnbouw is een doodlopende weg. Biodynamie biedt weer perspectief."
Meer dan zestig wijnbouwers in de Elzas schakelden al over. Onder hen Pierre Trapet, afkomstig uit een Bourgondisch wijnmakersgezin. "We staan dagelijks tussen de wijnranken", zegt hij. "Dan wil je geen schadelijke stoffen gebruiken."
Hoewel wit hier domineert — ruim 90 procent — bewijst Trapet dat ook Pinot Noir uitstekend gedijt in de Elzas. Wijnbouwer Jacky Barthelmé (domein Albert Mann in Wettolsheim) is een ander voorbeeld. "Ik heb veel vrienden in Bourgogne. Ik wil hen laten zien dat we hier ook top Pinot Noir kunnen maken." Zijn indrukwekkende assortiment, met zeven grand cru-percelen, leverde hem in 2012 de titel "Beste Wijnbouwer van Frankrijk" op.
Olivier Humbrecht, de eerste Franse Master of Wine, leidt het prestigieuze domein Zind-Humbrecht in Turckheim. "Mijn vader koos destijds bewust voor wijngaarden op hellingen — minder rendabel, maar veel beter voor de wijnkwaliteit. Dat heeft zijn vruchten afgeworpen." Ook hij stapte over op biodynamie toen de bodem uitgeput raakte: "We kregen ziektes en plagen die we niet meer onder controle kregen. Chemie had zijn limieten bereikt."
Sommigen gaan nóg een stap verder, zoals Vincent Gross in Gueberschwihr. Hij maakt orange wines — witte wijnen met schilweking — iets wat in deze streek lange tijd taboe was. "Onze klassieke wijnen raakten niet meer verkocht. Orange wines slaan vooral in het buitenland aan. Alleen de Fransen zijn nog wat terughoudend."
Een van de pioniers van de biodynamie in de regio is Marc Kreydenweiss. Zijn zoon Antoine (40) nam het domein in Andlau over. "Mijn vader begon ermee in de jaren ’80, toen verklaarde men hem voor gek. Nu is het mainstream." Elk jaar laat Antoine een kunstenaar zijn etiketten ontwerpen: "Ik wil af van de traditionele Elzasstijl die enkel het druivenaroma benadrukt. Onze wijnen moeten het rijke terroir weerspiegelen — geologisch is de Elzas een van de meest diverse wijnregio’s ter wereld."
Bij domein Ostertag in Epfig, nu onder leiding van zoon Arthur (29), geldt hetzelfde credo. Moeder Ostertag tekent de etiketten. "Toen mijn vader begon, draaide alles om kwantiteit. Nu zijn kwaliteit en duurzaamheid de norm."
Ook het familiebedrijf Weinbach, aan de voet van de Schlossberg, is intussen biodynamisch. Eddy en Théo Faller beheren het domein, met op de achtergrond hun moeder Catherine, die met trots haar elegante wijnen laat proeven.
We sluiten af met een glas Crémant d’Alsace bij Dominique Frey (63), die zijn biowijndomein overdraagt aan de volgende generatie. De schuimwijn, lang als minderwaardig beschouwd, wint aan kwaliteit. Zijn moderne wijnkelder, gebouwd in hout en duurzame materialen, is energiezuinig en toont hoe de Elzas inzet op ecologie.
Wat is biodynamische wijnbouw?
Biologische wijnbouw wint steeds meer aan belang. Steeds meer wijnproducenten gaan nog een stapje verder en trekken resoluut de kaart van de biodynamische wijnbouw.
Biologisch vs biodynamisch
De aanhangers van biodynamische wijnbouw geloven ten eerste in de principes van de biologische wijnbouw, maar gaan nog een paar stappen verder. Biologische wijnbouw verwerpt het gebruik van chemische stoffen en gelooft eerst en vooral in een gezonde bodem als basis voor de vruchtbaarheid, net zoals dat ook geldt voor biologische landbouw. Klassieke biologische praktijken omvatten het gebruik van groenbemesting (dus zeker geen chemische meststoffen), regelmatige bodembewerking, compost en gemengde aanplanting en ten slotte enkel natuurlijke bestrijdingsmiddelen tegen ziektes en ongedierte (bv. kruidenmengsels). Biologische wijn is gemaakt van biologische druiven, oftewel druiven die geteeld zijn zonder het gebruik van chemische middelen, zoals pesticiden of kunstmest in de strijd tegen ziektes, predatoren en schadelijke insecten. Ook in het wijnverwerkingsproces achteraf gaat de biologische wijnproducent zuinig om met toevoegingen. Er bestaan een korte lijst met acceptabele toevoegingen, maar ook die blijven zoveel mogelijk beperkt.
Biodynamische wijnbouw vertrekt vanuit het idee dat alles in de natuur — en de kosmos — met elkaar verbonden zijn. Biodynamica verdedigt al de aspecten van de biologische wijnbouw, omdat ze een goede basis vormen voor ecologisch gezonde landbouw, maar gaat nog een stapje verder. Waarom? Omdat de vruchtbaarheid van de aarde blijft afnemen en dus moet er meer gebeuren dan alleen de aarde voeden; de aarde moet ook nog 'genezen' worden. Chemische middelen zijn net als bij de biologische wijnbouw uit den boze. In plaats daarvan worden de wijnstokken versterkt met natuurlijke preparaten op basis van planten, mest en mineralen. Ongedierte wordt bestreden met natuurlijke vijanden. Alles gebeurt op kosmisch ‘gunstige’ momenten, afgestemd op de stand van de maan en planeten. Het uiteindelijke doel van de biodynamie is om de wijngaard zo gezond en vruchtbaar te maken dat de wijnstokken ook uit zichzelf beter beschermd zijn tegen ziektes en parasieten. Ook in de wijnkelder grijpt de wijnmaker zo min mogelijk in. Organisaties zoals Demeter en Biodyvin zien toe op de naleving van deze principes.