Als alternatieven voor kurk kunnen synthetische "kurken" of schroefdoppen worden gebruikt. Met synthetische "kurken" oxideerde de wijnen echter sneller en sommige soorten synthetisch materiaal kunnen na enkele jaren een rubberachtige smaak aan de wijn geven.
Kurk wordt gemaakt van de bast van de kurkeik (Quercus suber). De goede mechanische eigenschappen van kurk kunnen worden toegeschreven aan de honingraatachtige structuur, waarbij de celwanden suberine (kurkstof) bevatten: een verzameling van moleculen die een wasachtige substantie vormen. Deze wasachtige substantie zorgt ervoor dat kurk vrijwel ondoordringbaar is voor vocht. Omdat de cellen gas bevatten, is kurk bovendien samendrukbaar en elastisch. Een kwaliteitskurk garandeert een goede afsluiting gedurende ongeveer 30 jaar, waardoor de wijn de gelegenheid krijgt om zich verder te ontwikkelen.
Kurk kan echter een verontreiniging bevatten die al bij minimale hoeveelheden in staat is om wijn volledig te ruïneren. Deze verontreiniging, genaamd TCA (2,4,6-trichlooranisol) zorgt ervoor dat ongeveer één op de vijftig flessen uiteindelijk "kurk" krijgt. De wijn krijgt dan een muffe geur en smaak. In het gunstigste geval verliest de wijn door deze substantie z'n vitaliteit en fruitigheid en ontstaat de smaaksensatie alsof hij uit een muffe kelder komt. Het probleem met TCA is dat zeer kleine hoeveelheden ervan de smaaksensatie al negatief kunnen beïnvloeden. TCA wordt gevormd door een interactie tussen schimmels in de kurk en chloor uit de omgeving. De TCA wordt soms al in de bast van kurkeiken gevormd, nog voordat deze voor het produceren van kurken is verwijderd. Men kan dit herkennen aan donkerder gekleurde lijntjes in de kurk. In feite is TCA endemisch in kurk. Dat mensen zo goed in staat zijn om TCA te traceren, heeft een biologische functie: het waarschuwt ons voor de aanwezigheid van schimmels, waaronder ook potentieel levensgevaarlijke schimmels kunnen voorkomen. Overigens levert "kurk" in de wijn geen enkel gevaar op voor de gezondheid.
Plastic kurk of schroefdop als alternatief?
Als alternatieven voor kurk kunnen synthetische "kurken" of schroefdoppen worden gebruikt. Met synthetische "kurken" oxideerde de wijnen echter sneller en sommige soorten synthetisch materiaal kunnen na enkele jaren een rubberachtige smaak aan de wijn geven. Schroefdoppen blijken uiteindelijk het beste alternatief te zijn voor kurk: bij blinde proeverijen komen wijnen met schroefdoppen er vrijwel altijd beter uit! Hoewel inmiddels overtuigend is aangetoond dat een duur betaalde wijn voor zijn houdbaarheid en ontwikkeling veel beter af is met een schroefdop, blijft er bij wijndrinkers tot nu toe een grote weerstand bestaan tegen het vervangen van de klassieke kurk door een schroefdop.
Zijn er ook nadelen aan schroefdoppen?
Jawel, die zijn er ook… Door de schroefdop wordt de wijn hermetisch afgesloten en zo ontstaat de kans op reductie. Wijnen die langer dan 5 jaar bewaard worden hebben nood aan een kleine hoeveelheid zuurstof, Een echte kurk laat de wijn ademen. De wijn met schroefdop zal dan niet noodzakelijk slecht worden, maar zal niet even harmonieus evolueren op aromatisch vlak.